عضدالدوله ابوالحسین احمد بن حسین آملیآمُلی، ابوالحسین احمد بن حسین بن هارون اقطع، معروف به «سید مؤید باللـه» و «عضدالدوله» (۳۳۳-۴۲۱ق/۹۴۵-۱۰۳۰م، فقیه، ادیب، محدث، مفسر و شاعر. ۱ - برادران هارونیابوالحسین آملی از نوادگان زید بن حسن مجتبی (ع) و از پیشوایان زیدیۀ طبرستان و معاصر صاحب بن عباد (۳۲۶-۳۸۵ق/۹۳۸-۹۹۵) بود و همراه برادر کهترش الناطق بالحق یحیی بن حسین (۳۴۰-۴۲۲ق/۹۵۱-۱۰۳۱م) به «برادران هارونی» معروف بودند. ۲ - مذهبپدر وی شیعۀ اثناعشری بود و خود او و برادرش نیز نخست بدین مذهب بودند و سپس به فرقۀ زیدیه پیوستند. ۳ - ریاست مذهبیاو در آمل زاده شد و در ۳۸۰ق/۹۹۰م دعوت خود را آغاز کرد و مردم گیلان و دیلم را به مذهب زیدی فرا خواند. مردم دعوتش را پذیرفتند و او مدت ۲۰ سال به عنوان خلیفه بر مردم آن سامان فرمان راند. ابوالفضل الناصر به جنگ با وی برخاست که منجر به اسارت آملی و اعزام او به بغداد شد، اما او چند روز پس از رسیدن به بغداد آزاد شد و به ری و سپس به امل رفت و مردم طبرستان بار دیگر از او پشتیبانی کردند. وی سرانجام در لنگا از نواحی دیلمان که محل سکونتش بود، درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. پس از او برادرش «الناطق بالحق» که شاگرد شیخ مفید بود، پیشوای زیدیان طبرستان گردید. پس از یک سال او هم درگذشت. پس از مرگ الناطق بالحق، قاسم فرزند آملی ریاست مذهبی مردم دیلم را به عهده گرفت و دیری نپایید که این یک نیز در جزما، از ییلاق‌های دو هزار، درگذشت. ۴ - ویژگیهادربارۀ آملی گفته شده که پرهیزکار و پارسا و متمایل به تصوف بوده است. وی به زبان عربی شعر نیکو می‌سرود. [۱]
ابن اسفندیار، محمد، ج۱، ص۹۸، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران.
[۲]
آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۵، ص۱۵-۱۶، قرن ۵، بیروت، ۱۹۷۱م.
۵ - فعالیت علمیآملی در پی کسب دانش به بغداد رفت و نزد دایی خود ابوالعباس احمد بن ابراهیم مؤلف کتاب الوافی فی مذهب الهادی والقاسم، درس خواند. سپس در همدان نزد قاضی القضاه عبدالجبار همدانی (د ۴۱۵ق/۱۰۲۴م) درس خود را به پایان رساند و در فقه و اصول و نحو و لغت عربی و حدیث و درایه تبحر یافت و آراء فقهی او از سوی زیدیان ایران و کوفه و حجاز و یمن پذیرفته شد. او در فقه زیدی، از محدّثان معتبر به شمار است، وی در فصاحت شهره بود، چنان‌که نثر وی به گفتۀ ابن اسفندیار «به مجلدی ضخیم بر می‌آید». ۶ - آثاربرخی از آثار او که نسخه‌های خطی آن‌ها موجود است، بدین شرح است: ۱. التجرید، در علم اثر، آمبروزیانا؛ ۲. دیوان شعر، آمبروزیانا؛ ۳. سیاسه المریدین، واتیکان، آمبروزیانا؛ ۴. الشرح، واتیکان، برلین؛ ۵. کتاب الافاده، برلین، موزۀ بریتانیا (انگلستان)؛ ۶. النصره؛ ۷. کتاب البلاغه. [۳]
ابن اسفندیار، محمد، ج۱، ص۹۷ـ۹۸، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران.
[۴]
ابن اسفندیار، محمد، ج۱، ص۲۷۱، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران.
[۵]
ابن اسفندیار، محمد، ج۱، ص۲۷۶، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران.
[۶]
ابن اسفندیار، محمد، ج۱، ص۲۷۹، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران.
[۷]
ابن عنبه، احمدبن علی، ج۱، ص۹۰-۹۴، عمده الطالب، به کوشش محمدحسن آل طالقانی، نجف، ۱۹۶۱م.
[۸]
ابوزهره، محمد، ج۱، ص۵۰۲-۵۰۴، الامام زید، مصر، ۱۹۵۹م.
[۹]
امین، محسن، ج۱، ص۵۷۰، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۱۰]
حکیمیان، ابوالفتح، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۴، علویان طبرستان، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۱۱]
حکیمیان، ابوالفتح، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶، علویان طبرستان، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۱۲]
زرکلی، خیرالدین الاعلام، ج۲، ص۱۵.
[۱۳]
کحاله، عمررضا، ج۱، ص۲۰۹، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۱۴]
مرعشی، ظهیرالدین، ج۱، ص۲۵-۲۶، تاریخ گیلان و دیلمستان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۷ش.
۷ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۵، بیروت، ۱۹۷۱م. (۲) ابن اسفندیار، محمد، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران. (۳) ابن عنبه، احمدبن علی، عمده الطالب، به کوشش محمدحسن آل طالقانی، نجف، ۱۹۶۱م. (۴) ابوزهره، محمد، الامام زید، مصر، ۱۹۵۹م. (۵) امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق. (۶) حکیمیان، ابوالفتح، علویان طبرستان، تهران، ۱۳۴۸ش. (۷) زرکلی، خیرالدین الاعلام. (۸) کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۹) مرعشی، ظهیرالدین، تاریخ گیلان و دیلمستان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۷ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالحسین آملی»، ج۲، ص۵۰۵. رده‌های این صفحه : تراجم | علمای شیعه | علمای قرن پنجم | علمای قرن چهارم | فقهای شیعه | محدثین شیعه | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|